Celiakia - czym jest, jak leczyć, jaką dietę stosować?

Celiakia, zwana także enteropatią glutenozależną, jest chorobą trzewną o podłożu genetycznym. W wyniku działania glutenu w jelicie cienkim dochodzi do nieprawidłowej reakcji immunologicznej, skierowanej przeciwko własnym tkankom organizmu. W efekcie rozwija się stan zapalny, uszkodzeniu ulega błona śluzowa, a kosmki jelitowe zanikają, ograniczając wchłanianie składników odżywczych. Gluten to białko zapasowe zawarte w zbożach, takich jak: pszenica, żyto i jęczmień. W kontakcie ze śluzówką jelita powodują u osób predysponowanych genetycznie reakcję układu immunologicznego, przyspieszającą niszczenie nabłonka jelita cienkiego.

Upośledzony proces wchłaniania (tzw. zespół złego wchłaniania) pokarmu prowadzi do różnorodnych objawów klinicznych, nie tylko w obrębie układu pokarmowego, ale także innych narządów. Dlatego celiakia może objawiać się nietypowymi symptomami poza obrębem przewodu pokarmowego. Chorzy na celiakię często wykazują niedobory substancji odżywczych, witamin i minerałów, co może skutkować osłabieniem, chronicznym zmęczeniem lub anemią.

Jakie są przyczyny celiakii?

Rozwojowi celiakii sprzyjają czynniki genetyczne, środowiskowe, metaboliczne, immunologiczne oraz infekcyjne. Chorobę trzewną determinuje obecność cząsteczek kompleksu zgodności tkankowej (MHC) 2: HLA-DQ2 oraz HLA-DQ8. Okazuje się, że geny te występują aż u 80-90% osób z celiakią, choć ich brak nie wyklucza możliwości zachorowania na to schorzenie. Przypuszcza się także, że do rozwoju enteropatii glutenozależnej może też przyczyniać się adenowirus typu 12W1A.

Zgodnie z teorią immunologiczną niestrawione w przewodzie pokarmowym peptydy glutenowe zostają przekształcone w błonie śluzowej jelit w kwas glutaminowy. Wówczas w organizmie aktywowane są limfocyty T, limfocyty B oraz komórki plazmatyczne. Uwalniają cytokiny powodujące uszkodzenia kosmków jelitowych – stają się spłaszczone, a po pewnym czasie zupełnie zanikają. Zmiany strukturalne są z kolei przyczyną zaburzeń wchłaniania różnych składników odżywczych.

Charakterystyczne objawy celiakii

Celiakia daje bardzo zróżnicowane objawy, dlatego stwarza znaczne trudności w diagnostyce. U chorych występują nietypowe symptomy o zmiennym stopniu nasilenia. Niepokój powinny wzbudzać: częste biegunki, utrata masy ciała, bóle brzucha, słaby apetyt, brak masy mięśniowej czy zaburzenia rozwoju. Tego typu objawy występują w klasycznej formie celiakii - w postaci jawnej lub pełnoobjawowej wraz z zespołem złego wchłaniania. Niekiedy mylone są z zespołem jelita drażliwego, przewlekłą alergią pokarmową lub długotrwałym stresem.

Istnieją także mniej oczywiste symptomy świadczące o celiakii, takie jak: anemia z niedoboru żelaza, zaparcia i wzdęcia, częste afty w jamie ustnej oraz problemy skórne. Niekiedy pojawiają się także zaburzenia neurologiczne - drętwienie kończyn, zawroty głowy, migreny czy mgła mózgowa. Wczesna osteoporoza, poronienia i problemy z płodnością oraz współistniejące choroby autoimmunologiczne (cukrzyca typu I, Hashimoto, schorzenia stawów) to kolejne przykłady nietypowych objawów celiakii.

Celiakia - diagnostyka i sposoby leczenia

Choroba trzewna może pojawić się w dowolnym momencie życia pod wpływem czynnika wyzwalającego np. ciąży, infekcji lub zabiegu chirurgicznego. W celu zdiagnozowania celiakii konieczna jest konsultacja z lekarzem, który zleci niezbędne badania krwi oraz biopsję jelita cienkiego. Warto także uzyskać stosowne skierowanie do specjalisty gastroenterologa. Najważniejsza jest jednak samodzielna eliminacja glutenu z diety.

Na początku diagnostyki celiakii lekarz zleca badania serologiczne na obecność transglutaminazy tkankowej w klasie IgA (tTG iGA) oraz w celi określenia całkowitego poziomu przeciwciał IgA. Jeżeli wartości są podwyższone i przekraczają normy laboratoryjne, wówczas konieczne jest zbadanie przeciwciał IgG przeciwko: deaminowanemu peptydowi gliadyny (DGP IgG), transglutaminazie tkankowej w klasie IgG (tTG IgG) oraz dodatkowo przeciwko endomysium mięśni gładkich w klasie IgG (EmA IgG). Ich obecność niemal jednoznacznie potwierdza chorobę.